گون [Astragalus spp] كه از آن صمغ كتيرا  و عسل توليد مي شود

[ اين گياه در اشكورات و روستايم سپارده ؛ طالقان؛ الموت بوفور يافت مي شود [

 

 

 

 

 

 

گون در لغت نامه دهخدا

گون . [ گ َ وَ ] (اِ) ۞ بوته ای است خاردار. (بهارعجم ). و در مغز ساقه ٔ آن صمغی است سفیدرنگ که چون در آخر بهار بر جدار ساقه بریدگی و خراشی...

 

گياه گـــــــــــــــــون [ مولد محصول معروف كتيرا ]

گون  Astragalus bisulcatus

گون با نام علمی Astragalus gummifer از خانواده ی Leguminosae (خانواده ی نخود) است. گیاهی است چند ساله، بوته مانند و دارای ساقه ی چوبی با برگ هایی مرکب از برگچه های متعدد که این برگ ها اکثرا فرد می باشند.
 

 ارتفاع ان تا 75 سانتيمتر ميرسد.از خانواده Leguminoseae كه توليد مثل ان از طريق بذر صورت ميگيرد. ساقه هاي رشد يافته ان به رنگ بنفش تيره است برگهاي ان مركب از برگچه هايي است كه،به صورت متقابل به تعداد11تا30جفت در محورهر برگ قرار گرفته اند.گلهاي ان معمولا به رنگ ارغواني،گاهي ابي يا سفيد بوده،نزديك به انتهاي شاخه هاي گل دهنده قرار دارند.

اين گياه در برابر خشكي مقاوم ودر خاكهاي شور به خوبي رشد ميكند و داراي بوي تند سلنيوم است. بسياري از گونها سمي هستند و باعث مسموميت گاوها، گوسفندان و اسبها ميشوند.در طول فصل رويش گون،ماده سمي گلوكوزيد توليد ميشود كه باعث ايجاد اختلالات تنفسي و فلج حيوانات ميشود.از گونه هاي ديگر اين جنس ميتوانA.alpinus ,A.cicer ,A.pendulilorus ,A.arenarius، A.norvegicusرا نام برد.

گون از علفهاي هرز مناطق كويري، زمينهاي باير، مزارع چغندر قند، نيشكر،سبزي و صيفي است.

 

ريشه گياه «گون» در درمان عوارض جانبي شيمي‌درماني مؤثر است.
گياه گون از خانواده‌ (fabaceae) و ريشه آن خواص فعال كننده عميق ايمني، مدرترينك، هيپوتانسير و ضداسترس دارد.
ريشه گون به عنوان كمك هضم مطرح بوده و شامل پلي سي كاريدها، فلاونوئيدها، گليكوزيدهاي تري ترپن است كه بوسيله اين تركيبات فعاليت سيستم ايمني و عملكرد t_cellها را افزايش مي‌دهد.
در طب سنتي چين اين گياه به عنوان تونيك عميقي ايمني تلقي مي‌شود كه مغز استخوان انسان را تقويت مي‌كند، ذخاير مغز استخوان افزايش و بدن انسان را از پاتوژنها و عوامل بيماريزا محافظت مي‌كند.
تحقيقات جديد نشان مي‌دهد كه گون تقريبا تمام فازهاي مربوط به فعاليت سيستم ايمني را تحريك مي‌كند و تعداد سلولهاي stemcell را در مغز استخوان و بافت لفناوي افزايش مي‌دهد و توسعه و رشد آنها را در جهت تبديل به سلولهاي فعال ايمني تحريك مي‌كنند تا در داخل بدن پخش شوند.
پژوهشها نشان مي‌دهد كه گون مي‌تواند سلولهاي ايمني را از حالت استراحت به اوج فعاليت سوق دهد.
مطالعات ديگر در چين نشان مي‌هد: تمايل و استعداد گون در جهت رسپانس سيستم ايمني است بدون اينكه اثرات مهاركننده‌اي داشته باشد.
استفاده طولاني از اين گياه (به مدت 35 روز) فعاليت سلولهاي طهال را تشديد كرده و به اوج مي‌رساند؛ همچنين درمان با اين گياه اثرات جانبي منفي ناشي از استروئيد درماني را بر روي سيستم ايمني كاهش مي‌دهد.
ريشه گون علاوه بر توانايي مهار رشد تومور بصورت كمكي در درمان عوارض جانبي شيمي درماني بكار مي‌رود و مخصوصا هنگامي كه بصورت تركيب با عصاره‌ privet ligustrumlucidum مصرف شود كارايي آن در مهار تومورها افزايش مي‌يابد.

 

 

 

كلياتي در مورد كتيرا محصول اصلي گياه گون = كتيرا صمغ گون

کتیرا محصول اصلی گیاه گون است. کتیرا عبارت است از ترشحات صمغی خشک شده حاصل از گیاه آستراگالوس گومی فرا که آن را تحت عنوان گوم تراگاکانت یا گون می شناسند. گیاه مولد کتیرا نبات کوچکی است به ارتفاع یک متر بومی آسیای صغیر، ایران ، سوریه و یونان. در اثر خراش دادن ساقه گیاه جدار سلولهای اشعه مرکزی و سلولهای پارانشیمی با جذب آب به تدریج بدل به صمغ می شود،فشار تولید شده سبب رانده شدن صمغ به طرف شکاف می گردد. صمغ در مجاورت هوا در اثر تبخیر آب به تدریج سخت می گردد. شکل محصول خشک شده بستگی به نوع شکافی که بر روی ساقه ایجاد شده است دارد.

کتیرای نوع خوب از شکاف دادن ساقه های اصلی و شاخه های قدیمی حاصل می شود. کتیرا به صورت ورقه ای، روبانی، تکه ای و مفتولی بوده و هر چه زمان خشک شدن صمغ ترشح شده کوتاهتر باشد به همان نسبت کتیرای حاصل سفیدتر و شفاف تر خواهد بود و کتیراهای درجه 2و3 دارای رنگ کدر می باشند. کتیرای صادرشده از بنادر خلیج فارس به نام کتیرای ایرانی موسوم بوده و در نوع خود از بهترین ها است. کتیرا دارای 15-10% آب،4-3%مواد معدنی و 3% نشاسته است. کتیرا دارای باسورین (که کمپلکسی از اسیدهای پلومتوکسی است) می باشد.باسورین که 70-60%کتیرا را تشکیل می دهدشامل گالاکتورونیک اسید متصل به قندهای گالاکتوز و گزیلوز می باشد. باسورین جسمی است که در آب، بخصوص درآب سرد غیر محلول ولی به خوبی در آن متورم می شود.

کتیرا همچنین دارای تراگاکانتینکه جسمی محلول و از سه ملکول اسید گلوکورونیک و یک ملکول آرابینوزتشکیل می شود است که بر اثر هیدرولیز به l-آرابینوز، l- فوکوزD-گزیلوز، D-گالاکتوز و D- گالاکتورونیک اسید تبدیل می شود. کتیرا با جذب رطوبت به صورت لعاب چسبنده ای در می آید که ذرات نشاسته در داخل آن محسوس است. ُصمغ کتیرا در ضمن حاوی مقادیر کمی سلولز و پروتئین می باشد و وزن ملکولی آن در حدود 840 هزار است.

کتیرا در صنایع داروسازی به عنوان یک عامل امولسیون کننده، سوسپانسیون کننده و عامل افزاینده و ویسکوزیته و تهیه مسیلاژ مصرف دارد. در ساخت کرم ها، ژل ها و امولسیون ها با غلظت مختلف بسته به کاربرد فرمولاسیون و نوع صمغ مصرف می شود.

در فرآورده های آرایشی و بهداشتی نیز به عنوان قوام دهنده، سوسپانسیون کننده و عامل تشکیل فیلم مصرف دارد. کتیرا در تهیه مواد آرایشی ( محلولهای نرم کننده دست ) مصرف دارد.

اگر لعابهای مناسب مخلوط به مو مالیده شود از دو تا شدن مو جلوگیری می کند.در ساخت فیکساتیوهای مو چه به صورت محلولهای آبی ساده، چه به صورت کرم های امولسیفیه مصرف دارد. در لو سیونهای آراینده موی سر جهت خانم ها به کار رفته، در ساخت فرآورده های میک آپ به عنوان عامل سوسپانسیون کننده مصرف دارد و همچنین در خمیردندان ها، کرم های دست و مسیلاژها بکار می رود.

صمغ کتیرا یک عامل تحریک کننده نبوده و نباید عامل حساسیت زا تلقی شود. از نظر درماتولوژی بی ضرر بوده و یک نرم کننده است.

در حقیقت کتیرا صمغ و شیره ی گیاهی به نام “گون” است که گونه های مختلفی دارد که به صورت درختچه یا گیاهان علفی چند ساله و یکساله می باشند.

بیش از 200 گونه دارد که بیشتر در مناطق استپی و کوهستانی کشور عزیزمان ایران می روید. کتیرا صمغی است که از ساقة گون گرفته می شود. این صمغ خودبخود و یا معمولاً بر اثر شکافی که به ساقة گون وارد می شود جاری می گردد و پس از مدت کوتاهی خشک می شود که آن را جمع آوری کرده و به دو صورت عمده در بازار عرضه می کنند. شروع بهره برداری معمولاً از اواخر فصل بهار است تا اوایل شهریور ماه ادامه دارد.

بهره برداران ابتدا اطراف ساقه گون را خالی می‌کنند و سپس با تیغ‌های مخصوصی برش موازی با ساقه (موازی با آوندهای آبکش) ایجاد می‌کنند. شیره گون (کتیرا) پس از چند روز به مرور بر اثر برشی که به ساقه وارد شده به بیرون تراوش می‌کند و شیره در معرض نور آفتاب، آب خود را از دست می‌دهد و سفت می‌شود.

بهره برداران بیست روز پس از برش به جمع آوری کتیرا می‌پردازند و این عمل را مجدداً تکرار می‌کنند. کتیرا به دو نوع مفتولی و خرمنی تقسیم می‌شود، یک نوع کتیرای زرد است که مانند تارها و یا نوارهای پیچیده و دودی شکل است و نوع دیگر کتیرای سفید است که به کتیرای صدفی و یا کتیرای خوراکی که به شکل پارچةعریضی به رنگ سفید صدفی می باشد.کتیرا به لحاظ اقتصادی و همچنین به لحاظ مواد مصرف دارویی و صنعتی اهمیت بسیاری دارد.

کتیرا طبیعت گرم و تر دارد.

 

 

خــــــــــــــــواص درماني كتيـــــــــــــــــرا

خواص درمانی و روش مصرف کتیرای زرد

در گذشته های نه چندان دور که شامپوهای امروزی وجود نداشت، مردم آن روزگاران از موادی مانند سدر و کتیرا برای شستشو و همچنین تقویت موهای سر خود استفاده می کردند که بد نیست اشاره ای در ادامه به روش مصرف و همچنین خواص درمانی آن داشته باشیم.

تقویت کننده موهای خشک : مقدار یک قاشق مرباخوری کتیرای زرد را پس از آسیاب کردن با یک استکان آب مخلوط و هم بزنید به مدت 1 الی 2 ساعت به حال خود رها کنید تا کاملا آب را جذب کرده و آماده شود مقدار یک سر شیشه از شامپویی که به صورت روزانه برای شستشوی سر استفاده می کنید به کتیرای آماده شده اضافه کرده و در حمام سر خود را با مخلوط بدست آمده بشویید این ترکیب یکی از بهترین شوینده ها برای موهای خشک است.

تقویت کننده موهای معمولی و چرب : مقدار 2 قاشق سدر را با 1 قاشق کتیرای آسیاب شده مخلوط و با 1 لیوان آب هم بزنید به مدت 1 الی 2 ساعت به حال خود رها کنید تا کاملا آب را جذب کرده و آماده شود مقدار یک سر شیشه از شامپویی که به صورت روزانه برای شستشوی سر استفاده می کنید به کتیرای آماده شده اضافه کرده و در حمام سر خود را با مخلوط بدست آمده بشویید این ترکیب یکی از بهترین شوینده ها برای موهای چرب است.

خواص درمانی و روش مصرف کتیرای صدفی

ضد سرفه و خلط آور : کتیرا که برای درمان سرفه های خشک و حتی برای صاف نمودن صدا دارای سابقه طولانی در طب سنتی است و در بسیاری از موارد به همراه ترکیباتی برای درمان گلو درد و سرفه های خشک مورد مصرف قرار گرفته است. مقداری کتیرا را در آب جوش یا شیر بز مخلوط کرده و پس از حل شدن در آب میل شود.

روده و معده : با روغن کاری روده ها مانع از طولانی شدن زمان توقف مدفوع در روده می شود برای این کار کافی است مقداری کتیرا را در آب به مدت 1 ساعت خیس کرده پس از طی شدن این مدت قبل از هر وعده غذایی میل نمایید.

عفونت و دندان درد : مقداری از کتیرای برگ را روی محل درد قرار داده و نگهدارید این عمل حتی باعث باز شدن محل عفونت در لثه و جذب و در نهایت درمان عفونت دندان می شود.

روش تهیه ژل کتیرا برای حالت دادن مو : مقدار 5 گرم کتیرا صدفی را به همراه یک لیوان آب جوش هم بزنید تا کاملا آب را جذب و سفت شود سپس ژل بدست آمده را پس از خنک شدن داخل پمپ و یا بطری خالی بریزید و به دفعات استفاده کنید.

نکات مهم

در هنگام خرید کتیرا به تمیزی و رنگ شفاف آن دقت کنید. این رنگ هر چه سفید تر و شفاف تر باشد از نظر قیمت گران تر بوده و دارای کیفیت بالاتری نیز هست.

با توجه به این که ژل تهیه شده از کتیرا و آب ممکن است پس از مدتی خراب شود، بهتر است اولا آن را دور از گرما نگه داشت و ثانیاً اگر پمپ خالی در دسترس دارید که قبلا از ژل کتیرا پر بوده و حالا خالی شده است ژل تهیه شده را داخل پمپ ریخته و استفاده نمایید تا هوای کمتری به آن رسیده و در نتیجه مدت زمان بیشتری بتوان ار آن نگهداری و استفاده کرد .

هر چه مقدار آب بیش تری به کتیرا اضافه شود، محلول به دست آمده دارای غلظت کم تری خواهد شد.

 

 

از کتیرا در فرآورده های سرماخوردگی به عنوان نرم کننده و ضدسرفه مصرف می شود. استفاده ی دیگر آن در کنترل اسهال است؛ چون می تواند مقدار زیادی آب جذب کند و از خروج آن از بدن جلوگیری کند.

گون

 

گونه های مختلف گون که کتیرا از آن ها تولید می شود دارای گل هایی به رنگ های صورتی، قرمز، آبی، بنفش، زرد و یا سفید هستند. گل ها به صورت مجتمع، خوشه یا سنبله مانند بوده و گاهی در محور ساقه قرار دارند.

در صورتی که پایین ساقه و یا در یقه ی ساقه خراش(طبیعی و یا مصنوعی) ایجاد شود ماده ی صمغ مانندی ترشح می شود که در اثر هوا خشک شده و به صورت های مختلف: قطره ای، مفتولی، پهن و خرمنی با رنگ های زرد تا قهوه ای و یا بی رنگ در می آید که به نام " کتیرا " مشهور است.

در نقاط مختلف ایران گونه های زیادی از گون وجود دارد که از بعضی آن ها کتیرا به دست می آید.

مهم ترین گونه های مولد کتیرا شامل: Astragalus adscendens است که در نواحی کوهستانی جنوب غربی ایران، خوزستان و لرستان می روید؛ هم چنین گونه ی brachycalyx Astragalus  را می توان نام برد که در نواحی کردستان وجود دارد؛ گونه های brachycalyx Astragalus ، astragalus microcephalus ، Astragalus kurdicus، Astragalus virus  و Astragalus gymnocladus از دیگر گونه های گون مولد کتیرا در ایران هستند.

کتیرا به اشکال مفتولی، قطره ای، خرمنی، مسطح و بی شکل به رنگی های زرد، قهوه ای و یا بی رنگ (تا حدی شفاف) وجود دارد.

کتیرا در آب، نامحلول بوده ولی متورم می شود و به صورت ژله ی سفتی در می آید.

 

تاریخچه كتيرا محصول گون

کتیرا از زمان دیوکسورید و تئوفراست مورد شناسایی و مصرف بوده است. در قرون وسطی از کشور ایتالیا صادر می شده است. ریشه ی گون یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و رسمی چین است که در فارماکوپه چین ذکر شده است.

ریشه به عنوان مقوی و درمان افراد دارای قند و نفریت مصرف می شود.

از کتیرا در فرآورده های سرماخوردگی به عنوان نرم کننده و ضدسرفه استفاده می شود

در طب چینی ریشه ی گون یکی از اجزای اصلی در درمان برای بازگرداندن قدرت ایمنی بدن می باشد. درباره گون مقالات زیادی به زبان چینی وجود دارد.

 

منبع جغرافیایی [ سطح انتشار كتيرا محصول گون در دنيا ]

مهم ترین تامین کنندگان کتیرا در جهان در درجه ی اول ایران و سپس ترکیه و سوریه است. بهترین نمونه ی کتیرا مربوط به ایران است که از قدیم به نام Persian tragacanth معروف بوده است. گرچه جمع آوری آن بعد از ریختن برگ ها می باشد و در نواحی مختلف متفاوت است ولی نمونه تیپیک آن(اصلی) در استان فارس صورت می گیرد.

 

ترکیبات مهم كتيرا

حاوی 20 تا 30 درصد از ماده ی قابل حل در آب به نام تراگاکانتین(Tragacanthin) و حدود 60 تا 70 درصد ماده ای غیر محلول در آب به نام باسورین(Bassorin) است.

تراگاکانتین وقتی در آب حل می شود، کلوئید غلیظی ایجاد می کند. بیشترین غلظت را در 24 ساعت بعد از حل کردن در دمای معمولی و یا 8 ساعت در دمای بالاتر ایجاد می کند. این میزان غلظت نیز به مقدار به کار برده شده ی کتیرا و یا نوع آن ارتباط دارد. محلول به دست آمده در پ هاش های مختلف و دماهای متفاوت بسیار با ثبات است.

باسورین که جسمی نامحلول است باعث سفتی ژل ایجاد شده توسط تراگاکانتین می شود.

کتیرا

 

 

 

 

 

 

 

 

اثرات مهم كتيرا

* از کتیرا در فرآورده های سرماخوردگی به عنوان نرم کننده و ضدسرفه استفاده می شود.

* استفاده ی دیگر آن در کنترل اسهال است؛ چون می تواند مقدار زیادی آب را جذب کند و از خروج آن از بدن جلوگیری کند.

* هم چنین برای افزایش وزن مدفوع و کنترل حداقل زمان توقف مواد در سیستم روده ای – معده ای مورد استفاده قرار می گیرد.

* گزارش هایی مبنی بر جلوگیری از رشد سلول های سرطانی در داخل و خارج از بدن توسط کتیرا، به چاپ رسیده است.

* استفاده ی دیگر از آن به علت خاصیت چسبندگی کتیرا در محصولات چسب دندان می باشد.

* کتیرا به عنوان یک ماده ی مطمئن، در آمریکا در محصولات غذایی مصرف می شود. هم چنین به عنوان پر کننده قرص ها، امولسیون ها و سوسپانسیون ها در سطح صنعتی دارای استفاده ی فراوانی است.

تاکنون گزارشی از عوارض جانبی کتیرا به چاپ نرسیده است.

 

 

عسل گون – خواص عسل گون چیست ؟

 

گَوَن (Astragalus spp) از تیره نخود است. گون‌ها گیاهانی یک‌ساله یا دائمی‌اند. در ایران بیش از دویست گونه گون می‌روید.

گون گیاهی است چندساله که ارتفاع ان تا ۷۵ سانتیمتر می‌رسد.از خانواده Leguminoseae که تولید مثل ان از طریق بذر صورت می‌گیرد. ساقه‌های رشدیافته آن به رنگ بنفش تیره‌است. برگهای ان مرکب از برگچه‌هایی است که به صورت متقابل به تعداد ۱۱ تا ۳۰جفت در محور هر برگ قرار گرفته‌اند. گلهای ان معمولاً به رنگ ارغوانی، گاهی ابی یا سفید بوده، نزدیک به انتهای شاخه‌های گل دهنده قرار دارند.

این گیاه در برابر خشکی مقاوم ودر خاکهای شور به خوبی رشد می‌کند و دارای بوی تند سلنیوم است. بسیاری از گونها سمی هستند و باعث مسمومیت گاوها، گوسفندان و اسبها می‌شوند. در طول فصل رویش گون، ماده سمی گلوکوزید تولید می‌شود که باعث ایجاد اختلالات تنفسی و فلج حیوانات می‌شود. از گونه‌های دیگر این جنس می‌توان A.alpinus ,A.cicer ,A.pendulilorus ,A.arenarius ,A.norvegicus را نام برد.

گون از علفهای هرز مناطق کویری، زمینهای بایر، مزارع چغندر قند، نیشکر، سبزی و صیفی است.

کتیرا محصول اصلی گیاه گون است. کتیرا عبارت است از ترشحات صمغی خشک شده حاصل از گیاه آستراگالوس گومی فرا که آن را تحت عنوان گوم تراگاکانت یا گون می‌شناسند. گیاه مولد کتیرا نبات کوچکی است به ارتفاع یک متر بومی آسیای صغیر، ایران، سوریه و یونان. در اثر خراش دادن ساقه گیاه جدار سلولهای اشعه مرکزی و سلولهای پارانشیمی با جذب آب به تدریج بدل به صمغ می‌شود، فشار تولید شده سبب رانده شدن صمغ به طرف شکاف می‌گردد. صمغ در مجاورت هوا در اثر تبخیر آب به تدریج سخت می‌گردد. شکل محصول خشک شده بستگی به نوع شکافی که بر روی ساقه ایجاد شده‌است دارد.

 

خواص عسل گون

شهد جمع آوری شده گلهای این گیاه توسط زنبوران عسل علاوه بر خواص عمومی عسل دارای ویژگیهای منحصر بفرد زیر می باشد :

■ تقویت سیستم عصبی و حافظه

■ آرام بخش

■ خون ساز و درمان کم خونی

■ ضد التهاب مثانه و پروستات

■ مفید جهت بیماریهای کلیوی

■ مفید برای دردها چشمی و ورم ملتحمه چشم

 

گون در ارتفاعات اشكورات ؛ طالقان و الموت

جالب است كه ايران از نظر پوشش گياهي گون  و توليد كتيرا مقام اول را در جهان دارد بعد تركيه و سوريه ...

درايران هم در ارتفاعات البرز بيشترين پوشش اين گياه را داريم يعني در ارتفاعات اشكور و الموت و طالقان .

عسلي كه از گون در اشكورات و طالقان توليد مي شود بسيار مفيد است و مشترياني خوبي را دارد  . در روستايم سپارده هم اين گياه بوفور يافت مي شود اما باز هم بايد بگويم استفاده اي از آن نمي شود . بايد به روستاييان آموزش مي دادند چگونه صمغ كتيرا را از اين گياه بيرون بكشند و از اين طريق درامد كسب كرده و حتي بتوانيم آنرا بيشتر صادر كنيم . در اشكور از  گون فقط زنبورداران بهره مي برند همين.

بايد كارشناساني به مناطق كوهستاني البرز اعزام و كارگاههايي براي  گرفتن صمغ گون و توليد كتيرا احداث كنند كه هم اشتغالزادي شده و هم جلوي مهاجرت كشاورزان گرفته مي شود .

كوهستان اشكور سرشارترين گياهان دارويي ايران را دارد كه مي تواند به تنهايي ممر درامد روستاييان شود ولي مردم آن ديار كمترين بهره را از آنها مي برند . باميد روزي بهتر .

نويسنده ـ اسماعيل اشكور كيايي

 

منابع

سايت آرمان

دانشنامه رشد

تحقيقات ميداني [ سوال از مردم و كارشناسان ]

سايت تبيان

...................

 

 

تحقيق و گردآوري اسماعيل اشكور كيايي م 1348 سپارده