مقدمه و فصل اول: گیاه شناسی گل گاو زبان؛ چگونگی تکثیر و تولید آن

 

  

 مقدمه: 

گل گاو زبان گياهي كه در گيلان و بخصوص اشكور بومي شده و منبع درآمدي براي روستائيان زحمتكش .

 گل گاو زبان در روستایمان سپارده ی اشکور به « ول » معروف است . اگر در ديگر نقاط اشكور به آن مثل ساير نقاط كشور بهمان نام گل گاوزبان تلفظ مي شود . چیدن گل گاو زبان ( ول چینی به زبان محلی ) یک از کارهای روزمره زنان و دختران در اشکور و تالش هست . 

این گیاه هم بصورت وحشي يعني خودرو در نقاط مختلف اشكور وجود دارد و هم بصورت كاشت دستي يعني آنرا بصورت منظم و برنامه ريزي شده كشت مي كنند و بصورت باغ بزرگي از گل در مي آوردند تا با اين روش برداشت كافي داشته باشند و چيدن آن مقرون به صرفه باشد .

گل گاو زبان، جزء گیاهان بومی گیلان ( مخصوصا مناطق اشکورات )بشمار می‌رود و از قدیم در بسیاری نقاط گیلان به شکل خودرو وجود داشت. گل گاو زبان از گیاهان دارویی و دارای روغنی است که به‌علت خاصیت شفادهندگی از مدتها قبل شناخته شده بود. هم‌اکنون ‪ ۵۱۹هکتار از اراضی استان گیلان به صورت دست کاشت به این گیاه اختصاص دارد که حدود ‪ ۲۳۸تن گل گاو زبان از این اراضی برداشت می‌شود.
        از این میزان زمین زیر کشت گل گاوزبان ‪ ۴۰۰هکتار در ارتفاعات اشکورات رودسر و بقیه در ارتفاعات تالش واقع شده است. ضمناً گل گاو زبان اگر بصورت وحشي و خودرو باشد ريزتر و كيفت خوبي ندارد چون هم آبياري آن مشكل است و هم برداشت آن اما اگر بصورت باغ گل درآيد حتماً براي آبياري و ساير موارد آن برنامه ريزي مي شود . گل گاوزباني كه با آبياري و وجين و رسيدگي بعمل آيد هم درشت تر و هم خوشرنگ تر است و برداشت آن كاملاً مقرون بصرفه مي باشد اما اگر بصورت خودرو يا وحشي بعمل آيد هم ريزتر است و هم چيدن آن سخت  ؛ روستاهايي زيادي  با از راه فروش گل گاوزبان كسب درآمد مي كنند و اين گياه هم مثل فندق در اشكورات قسمتي از درآمد زندگي روستائيان را تشكيل مي دهد  و جاهايي كه گل زبان بوفور يافت مي شود ميتوانيم روستاي خودم سپارده و لشكان و شَوَك  و ... را نام ببريم . .

        اميدوارم مسئولين محترم طرحي بريزند تا اين هزينه زحمت كاشت و برداشت كشاورز به جيب دلالان نرود و كشاورز بتواند حداكثر بهره را از آن ببرد متاسفانه گل گاو زبان و ساير گياهان و گل ها در اشكور هم ساير نقاط دلال بازي است و هميشه محصولي كه از كشاورز خريداري مي شود تا پنج برابر قيمت به دست مصرف كننده ميرسد . بارها در روزنامه ها نوشته مي شود كه از كل قيمت محصول فقط يك پنجم آن نصيب كشاورز مي شود که این دور از انصاف می باشد ...

نويسنده : اسماعيل اشكور كيايي م 1348 سپارده ساكن تهران

 فصــــــــــــل اول

گیاه‌شناسی (گل گاو زبان  

 

 

 

 

 

این گیاه اسم فارسی ندارد و معلوم نیست از چه  موقع به ایران آمده و در اطراف تبریز کاشته شده است. در زبان فرانسوی به گاوزبان، بوراش می گویند و "ابن بیطار" گیاه شناس معروف قدیم که در اصل اندلسی بوده و بعد به آسیای صغیر آمده و دو کتاب بزرگ به نام های "الجامع" و "المغنی" به زبان عربی دارد آن را نوعی "مرماخوز" دانسته و به اسامی: لسان الثور، ابوالعرق، کحیلا- کحلا، حمحم و بوغلص یاد کرده است.

گل‌گاوزبان گیاهی است خودرو که اغلب در دامنه کوه‌های البرز می‌روید و در حال حاضر نیز به شکل صنعتی کشت می‌شود. این گیاه دارای گونه‌های زیادی است و به دلیل خواص دارویی فراوان و گل‌های زیبا، بسیاری از خانواده‌ها آن را در باغچه‌هایشان می‌کارند. برگ‌ها و گل‌ها بخش‌های مصرفی این گیاه را تشکیل می‌دهند. گل‌گاوزبان واقعی، شبیه گل انار بوده و تخم آن حلقوی شکل و لعابی است، دارای دم سفید و گلبرگ‌های بنفش و لاجوردی است.

برگ‌های این گیاه نسبتا بزرگ و چین خورده به رنگ سبز تیره، تخم مرغی شکل و نوک تیزند که به طور متناوب بر روی ساقه گیاه قرار دارند. تمام سطح گیاه پوشیده از کرک‌های سفید و منشعب است.
گلهای این گیاه در انتهای ساقه قرار دارد و به رنگ روشن و ستاره شکل و میوه آن به شکل چهار فندق کوچک است.
این گیاه در فرانسه " شکوفه‌آبی تندرستی" نامیده می‌شود، زیرا گلهای آن به رنگ آبی است و داروی خوبی است برای دهقانان که معمولا نیاز به تنفس بیشتر در هنگام کار کردن دارند.

این گیاه به‌صورت خودرو در دامنه‌های البرز می‌روید و با آنچه در سایر نقاط ایران و جهان می‌روید کاملاً متفاوت است، گیاه مشابه گل‌گاوزبان، «گاوزبان» است که در آمریکا و اروپا و برخی نقاط ایران مثل تبریز و اصفهان می‌روید.

گل گاوزبان یک گیاه علفی به طول 70 – 40 سانتی‌متر است. این گیاه در مزارع و گاهی زمین‌های بایر می‌روید. منشأ اولیه آن دمشق بوده است.

از تجزیه شیمیایی این گیاه مهم‌ترین ماده‌ای که به دست می‌آید نیترات دو پتاس می‌باشد و بیشتر خواص آن مربوط به این ماده است.

گل گاوزبان دارای طبیعت گرم و اثر نشاط‌آور، مقوی تمام بدن و آرامش‌بخش است

همچنین گاوزبان گیاهی است علفی و یکساله که ارتفاع ساقه آن تا ۶۰ سانتیمتر می‌رسد ساقه آن شیاردار و خاردار می‌باشد. برگ‌های این گیاه ساده و پوشیده از تارهای خشن است. گلهای آن به رنگ آبی، سفید و بنفش می‌باشد. 

گاوزبان احتمالا از شمال آفریقا به نواحی دیگر راه یافته و امروزه در منطقه مدیترانه، نواحی شمال آفریقا و قسمت‌هایی از خاورمیانه می‌روید. گل، برگ و سرشاخه‌های گلدار آن به مصرف دارویی می‌رسد .

گاوزبان  گیاهی مقاوم به شوری است که قادر به جذب یون‌های سدیم، کلر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم از خاک می‌باشد و می‌توان از این گیاه برای خارج ساختن این یون‌ها از خاک و اصلاح خاک‌های شور و قلیا استفاده کرد. در ویکی‌پدیای زبان‌های دیگر به ترکیبات سمی و آلکالوئیدی این گیاه هم اشاره شده.

گیاه گاوزبان به عنوان یکی از غنی‌ترین منابع اسیدهای چرب اصلی بشمار می‌رود بطوریکه از آن به عنوان غنی‌ترین منبع شناخته‌شده برای (Gamma Linoenic Acid (GLA در نزد بشر معرفی شده‌است. گل گاوزبان یک گیاه علفی یک ساله‌است که از اردیبهشت تا شهریور گل می‌دهد.

گل گاو زبان گیاهی طبی است که تقریباً تمامی اجزاء آن ، اعم از گل ها و برگ ها و دانه های آن به عنوان دارو استفاده می شود. همچنین دانه های این گیاه را برای تهیه روغن مورد استفاده قرار می دهند.

گل گاوزبان دارای طبیعت گرم و اثر نشاط‌آور، مقوی تمام بدن و آرامش‌بخش است. در معالجه تب‌های دانه‌ای مانند سرخک، آبله‌مرغان مصرف دم کرده آن با لیموعمانی اثر شفابخشی دارد. 

 

 گل‌گاوزبان؛ برداشتی سهل و ممتنع 

گل‌گاوزبان از اردیبهشت تا شهریور گل می‌دهد؛ اگر اهل سفر هستید می‌توانید این گیاه را بر دامنه‌های زیبای البرز ببینید، اگر گل‌های آن ریز و تاحدودی گرد بودند، گل‌گاوزبان اصل نیستند.

این گیاه به صورت خود رو در مزارع کشاورزی و چمن‌زارهای البرز می‌روید، برای شناخت بهتر گل‌گاوزبان به یکی از روستاهای شرق مازندران رفتیم. روستایی به نام«شیرکلا» که برخی از اهالی آن حتی در باغ و حیاط منزل خود به کاشت این گیاه رغبت نشان می‌دهند.

به گزارش فارس، یکی از سختی‌های محصول گل‌گاوزبان، برداشت آن دو بار در روز است که اگر خوب و منظم چیده شود، از هر هکتار می‌توان 350 تا 400 کیلوگرم برداشت کرد.

هر کیلو گل خشک‌شده گل‌گاوزبان، بین 80 تا 120 هزار تومان خریداری می‌شود، و به مصرف عطاری‌ها و کارخانجات سازنده دارو و عرقیات می‌رسد.

نکته قابل توجه دیگر در برداشت گل‌گاوزبان این است که طبع گرم آن سبب می‌شود در هنگام چیدن محصول، تعریق و احساس خستگی به سراغ انسان بیاید، بنابراین بهترین زمان چیدن آن، صبح زود و قبل از غروب آفتاب است.

شاید در نگاه اول، نوع برداشت این گیاه، ساده به نظر برسد اما وقتی دست به کار شوید، می‌بینید که این کار از عهده هر کسی برنمی‌آید و بهتر است بگوییم بسیار سهل و ممتنع است. 
 


پرورش گیاهان دارویی، حاصل تغییر الگوی کشت

اکنون با تغییر الگوی کشت در مناطق کوهستانی کشور، مازندران هم از این تغییر مثبت بی‌بهره نبوده، و در شرق مازندران که دارای وسعت جنگلی و کوهستانی بسیار بالایی است، گیاهان و درختان مثمر، جای خود را به محصولاتی دادند که با اندک سیل و کم‌آبی، از بین می‌روند.

کاشت درختان گردو، فندق، گلابی و انار در اراضی شیب‌دار، و مبادرت به کاشت و پرورش 15 نوع گیاه دارویی با ارزش اقتصادی بالا، از جمله این تغییرات مثبت هستند.

از پنج سال گذشته تا کنون، علاقه کشاورزان به کشت گیاهان دارویی بیش‌تر شده است، نعناع فلفلی، گزنه، گل محمدی و گل‌گاوزبان از جمله این گیاهان هستند.

به گفته غلام‌رضا قنبری رئیس جهاد کشاورزی شهرستان بهشهر، بیش از 80 نوع گیاه دارویی  در دامنه‌های کوهستانی این شهرستان شناسایی شدند که هر کدام یک فرصت اشتغال‌زایی خوب و درآمدزا برای مردم منطقه هستند.
بر اساس لیست جامع سازمان بهداشت جهانی، بیش از 20 هزار نوع گیاه شفابخش در جهان وجود دارد که جانشینی برای برخی فرآورده‌های دارویی بسیار مهم و موثر هستند، از این میزان حدود  هشت هزار نسخه طلای سبز در  کشورمان می‌رویند. 

 

روش های تکثیر گل گاو زبان  

گل گاوزبان درخاکهای معمولی رشد می‌کند و تکثیرآن به سه طریق صورت می‌گیرد: ‪
-۱تقسیم ساقه زیرزمینی در بهار
2- کاشت قطعه در ماسه در پای
3- کاشت بذر گیاه در خاک نسبتا حاصلخیزو آفتاب گیر.

زمان کاشت بذر گل گاو زبان :  

تاریخ کاشت بذر از اواخر اسفند تا خرداد است چنانچه منطقه دارای زمستان خیلی سرد نباشد عملیات کاشت را می‌توان در پاییز انجام داد که دراین صورت گیاهان سبز شده در اردیبهشت سال بعد به گل می‌نشینند درحالی که گیاهان کاشته شده در بهار هیچ وقت زودتر از ماه تیر گل نمی‌دهند.  

 

میزان تولید گل گاوزبان در هر هکتار ...
میزان تولید گل گاو زبان در هر هکتار به طور متوسط ‪ ۶۰۰کیلوگرم است که از هر ‪ ۱۰کیلوگرم گل تر یک کیلو گل خشک بدست می‌اید.

نوع گل گاو زبان کشت شده در گیلان ایکیوم آمونیوم است.

جهاد کشاورزی برای احداث مزارع دارویی مجوز صادر و در صورت داشتن شرایط لازم کشاورزان را برای دریافت تسهیلات به بانک معرفی می‌کند. و همچنین طرح توسعه کشت گل گاو زبان و ایجاد صنایع تبدیلی آن در دست تنظیم است.

تحقيق و گرد آوري : اسماعيل اشكور كيايي . م1348 سپارده