بنگ دانه يا بذرالبنج و خواص آن

 

 

بنگ دانه يا بذرالبنج و خواص آن

شناسنامه

بذرالبنج( بنگ دانه یا ژوسیکام )

نام علمی : Hyoscyamus niger
نام عمومی : Henbane
نام انگلیسی : Henbane
نام خانواده : Solanaceae ( سیب زمینی )

 

 

مشخصات گیاه شناسی :

 

گیاهی است با برگ های مثلثی تا مستطیل شکل که بر روی ساقه و این برگ ها کرک های سفید پنبه ای دیده می شود. برگ های گیاه دارای بریدگی های شانه ای می باشند و این بریدگی های برگ را به چند لوب تقسیم می نماید. گل ها زرد رنگ و دارای رگه های مشبک ارغوانی رنگ می باشند. این گیاه سمی حداقل ۲۰۰۰ سال است که به عنوان یک داروی مسکن کاهنده ی درد و شل کننده ی ماهیچه ها شناخته شده است. همه ی خواص در برگهای گیاه جمع می باشند. در قرن اول بعد از میلاد، یونانیان از این گیاه به عنوان شربت خواب آور و مسکن استفاه می کردند. د رطول قرون وسطی بذرالبنج یا بنگ دانه یا سیگران به عنوان یک داروی خانگی شفادهنده ی دندان درد و دردهای روماتیسمی، مثل سیگار می کشیده اند. نتایج ثبت شده از این درمان خانگی نشان میدهد که شفا دهندگی دارو غیر قابل پیش بینی بوده و مواردی از قبیل تشنج، پرت و پلا گویی و دیوانگی را به دنبال داشته است.« جرارد» درباره ی این شیوه درمانی نوشته است: «یک خواب بدون آرامش، شبیه خوابی که به دنبال مستی عارض انسان می گردد؛ خوابی که طولانی می شده و در نهایت مرگ بیمار را به دنبال داشته است».

«کولپپر» ادعا کرده است که این گیاه تحت نفوذ سیاره ی زحل (کیوان) فرمانروای استخوان ها و اسکلت بندی انسان قرار دارد و برگ گیاه را برای درمان درد مفصل ها، سیاتیک و سردرد تجویز می کرده است. این گیاه در گذشته یک مسکن و بی حسی دهنده ی مجاز بوده و برای گرفتگی های دردناک عضلانی ناشی از اختلال دستگاه ادراری، آسم و هیستری استفاده می شده و مقادیر کم و مرتب آن برای بیخوابی، درد اعصاب و سردردهای عصبی تجویز می شده است .
به علت خطر ایجاد مسمومیت، امروزه از آن به عنوان یک داروی خوراکی استفاده نمی شود. گفته شده که بنگ دانه یکی از اجزای اصلی شراب جادوگران و همچنین جزئی از پمادی بوده است که ساحران در مراسم جادوگری خود به مقدار زیادی استفاده می کرده اند و حالت خیالبافی و تشنج را به وجود می آورده اند. به دلیل خواص تخدیری، برگهای آن را مثل سیگار می کشیده اند که اغلب نتایج خطرناکی به دنبال داشته است. در سال ۱۹۱۰، قاتل مشهور انگلیسی « دكتر كريين » همسرش را با این گیاه مسموم کرد. خوکها با خوردن مقدار زیادی از این گیاه هم دچار هیچ عارضه ای نمی شوند و به همین دلیل به این گیاه عنوان لوبیای خوک هم داده شده است .

زیستگاه طبیعی :

گیاه بومی اروپا می باشد. ولی به کانادا، آمریکای شمالی، آسیای غربی و تمام قسمتهای جنوبی قاره هم برده شده است. بذرالبنج به طور خود رو در زمینهای شخم نزده، سواحل شنی کنار دریای و اطراف ساختمانهای متروکه و کپه های آشغال و زباله می روید .

 

انتشار جغرافیایی درایران:

این گیاه در نواحی مرکزی ایران ، اطراف تهران ، کرج ، نواحی شمالی ایران ، آذربایجان ، ارومیه ، تبریز ، آستارا ، اردبیل ، تفرش ، عمارلو ، گرگان ، رودبار و دیگر نواحی یافت می شود.

 

قسمت مورد استفاده :

برگ و دانه های گیاه در طب گیاهی مورد مصرف دارند.

 

ترکیبات شیمیایی :

گیاهان جوان بیشتر حاوی هیوسین و مقدار کمتری هیوسیامین هستند ؛ در حالیکه گیاهان رسیده مقدار بیشتری هیوسیامین دارند و آلکالوئید اصلی آنها را تشکیل می دهد.
مقدار آلکالوئید ها در ریشه ی این گیاه ۰/۱۶ درصد ، در دانه ها ۰/۱ درصد و در برگ ها ۰/۰۸ درصد می باشد. ترکیبات مهم دیگر شامل رزین ، موسیلاژ و آلکالوئیدهای آپوآتروپین ، آتروپین ، کوسکوهیگرین ، کولین ، اسکوپین ، پیریدین ، تروپین و اسکوپولین است.
همچنین ترکیبات دیگری از جمله اسید بوتیریک ، کومارین و گلوکزید تلخ هیوسی پیکرین در گیاه وجود دارد.

 

سمیت و عوارض جانبی :

بنگ دانه با توجه به وجود آلکالوئید های بسیار سمی ، ممکن است باعث مرگ گردد. علائم مسمومیت شامل استفراغ ، سردرد ، افزایش بزاق دهان ، تشنج و کُما می باشد. این علائم با مصرف خوراکی و با کشیدن دود آن می تواند ایجاد شود و در مراحل پیشرفته باعث مرگ گردد.
در موارد مسمومیت آن از مراحل خوراکی ۴ درصد اسید تانیک و گاه از کافئین و یا مرفین با احتیاط استفاده می شود.

 

نکات قابل توجه :

۱- همه ی گونه های بنگ دانه سمی و خطرناک هستند. گونه های دیگر آن درایران H.muticus و H.reticulatus که در بسیاری از نقاط ایران یافت می شوند.
۲- با توجه به وجود چندین گونه هیوسیاموس در ایران و گسترش آن در نقاط مختلف ، لازم است همگان با این گیاه سمی آشنا باشند ، چرا که مسمومیت های منجر به مرگ ، بخصوص در کودکان که علاقه ی زیادی به بازی با میوه ی آن دارند گزارش شده است.
۳- شناسایی این گیاه برای عموم حداقل با دو مشخصه میوه ی کوزه مانند آن ( که در بالا به پنج لبه ی نوک تیز ختم می شود و همگی در یک طرف ساقه قرار دارند ) و گلبرگ هایی که سطح آن ها را شبکه ی ظریف بنفش رنگی پوشانده است ( گل ها نیز در یک طرف ساقه قرار گرفته و در انتها مجتمع شده اند ) و طبق تصویر ارائه شده آسان می باشد.
۴- گونه هایی از بنگ دانه در نواحی شمالی تهران و راه های شمالی ایران بخصوص در ارتفاعات که مسیرهای اصلی کوهنوردی و مسافرت عمومی می باشد ، وجود دارد که نسبتاً زیاد است و باید مراقب بود.
۵- در سال های اخیر اسپری هایی از عصاره ی بنگ دانه تهیه شده که برای دفاع شخصی بخصوص خانم ها در برابر افراد مهاجم و مزاحم مورد استفاده قرار می گیرد. این اسپری می تواند باعث گیجی و به هم خوردن تعادل فرد مهاجم گردد.
۶- با اینکه در قدیم برگ و دانه ی این گیاه به اشکال مختلف استفاده می شد ، ولی برای جلوگیری از مسمومیت های خطرناک و منجر به مرگ بهتر است از داروهای صنعتی این گیاه که کاربردهای فراوانی دارد و با دستور پزشک استفاده نمود.
توصیه ی ضروری : مصرف خوراکی این گیاه با رعایت احتیاطات لازم توصیه می گردد. در این موارد مصرف ۲/۰ گرم گرد برگ بذرالبنج سه بار در روز یا مصرف عصاره الکی برگ آن به مقدار ۵/۰ تا ۱/۰ گرم زیرنظر پزشک سفارش شده است.

 احتیاط :

تمام قسمتهای این گیاه سمی است.

 

خواص و فواید دارویی گیاه و روغن بنگ دانه

 

    بنگ دانه (Hyoscyamus. niger) که با نام های بذرالبنج و سکران نیز در برخی منابع از آن یاد می شود، گیاهی است از تیره سیب زمینی علفی و دو ساله دارای ساقه استوانه ای به بلندی 58 سانتیمتر. در کنار جاده ها و صحراها و باغ ها و اماکن مخروبه میروید.

   دارای برگ ها متناوب و نوک تیز است. گلهای آن در نواحی سرد زمین در خرداد و تیر در نواحی گرمتر زمین در ماه اردیبهشت باز می شود. بعضی دارای گل زرد رنگ با شبکه ای از خطوط ظریف ارغوانی و بعضی دارای گل سفید با شبکه ای صورتی یا بنفش می باشند.

     به گزارش مجله پزشکی دکتر سلام، میوه آن هنگام رسیدن شبیه است به یک دیگ دهانه دار و تعداد زیادی دانه های کوچک در آن موجود است. این گیاه تقریباً سمی است و حشرات هم از شیرابه آن نمی خورند. 

     نوعی بنگ دانه نیز موجود است که یکساله می باشد ولی نوع دو ساله آن اثر داروئی بیشتری دارد. طبیعت این گیاه را عده ای گرم و خشک و عده ای نیز غیر آن می دانند. این گیاه دارای چند مواد شیمیائی از قبیل هیوسیامین، هیوسین و مقداری آتروپین و تعدادی مواد دیگر می باشد که این سه ماده جزء الکالوئیدهای مهم آن است. از دانه این گیاه روغن زرد مایل به سبزی استخراج می شود که مصارف داروئی و درمانی دارد. این گیاه دارای خاصیت ضد تشنج و آرام کننده و مخدر بوده. از این جهت است که افراد معتاد هنگام عدم دسترسی به مواد مخدر دانه های این گیاه را پودر کرده و در خمیرنان گذاشته فرو میبرند و به حالت نشاط در می آیند اما از عواقب وخیم آن خبر ندارند.

      این گیاه بازکننده مردمک چشم بوده و خواب آور نیز هست و افرادیکه به عللی نمی توان برای آنان مرفین تجویز نمود مانند بعضی بیماران عصبی و اختلالات دماغی از این گیاه استفاده میگردد. در سرفه های تشنجی، برنشیت های مزمن، دردهای عصبی، داءالرقص، نقرس، احساس چنگ زدگی در معده، هیستری (حمله، ترس)، هیجانات و بی خوابی می توان از این گیاه استفاده نمود. چون گیاه بنگ دانه تقریباً سمی است لازم است مصرف آن بصورت خوراکی بدستور و زیر نظر پزشک باشد.

     مقدار خوراک از پودر خشک شده برگ آن برای افراد بالغ پنج دهم گرم یا نیم گرم می باشد که در هر 24 ساعت فقط یکبار می توان خورد. از روغن دانه های این گیاه بیشتر برای ضماد بخصوص در دردهای روماتیسمی، مفاصل و نقرس استفاده می شود.

 

 باز هم از خواص بنگ دانه

 

- به عنوان مسکن قوی : بذرالبنج به دلیل داشتن آلکالوئید هیوسین خاصیت آرام کننده سلسله دستگاه عصبی را دارد و از این رو برای تسکین دردهای شدید همچون دردهای عصبی، درد مفاصل، رماتیسم و … استفاده می شود.
۲ -اثر تسکین دهنده بذرالبنج به قدری زیاد است که می توان به جای تریاک از آن استفاده نمود. در استعمال خارج برگ له شده بذرالبنج را به شکل ضماد در موضع درد قرار می دهند و یا از جوشانده دانه های آن در روغن استفاده می شود. لازم به تذکر است استفاده زیاد خوراکی بذر البنج حتماً باید تحت نظر پزشک انجام شود. در اروپا از این گیاه بعنوان مسکن گوش درد و روماتیسم استفاده می کنند. ۳- درمان سیاه سرفه، سل و برونشیت : این گیاه برای ، در درمان بیماری های تنفسی و درمان آسم ،برونشیت و سرفه مفید است.
۴ – از عصاره ی آن جهت سفتی غدد پستان و درمان کارسینوما ، سرطان پاروتید و زخم های سرطانی استفاده می شده است.
۵ – برگ های خشک بنگ دانه به علت وجود آلکالوئید هیوسیامین برای درمان اعتیاد به الکل و تریاک استفاده می شود. می گویند در قرون وسطی از بنگ دانه بعنوان بی حس کننده ( بی هوشی ) استفاده می شد و گاه با آکونیت ( آقنیتون ) ، تاتوره ، تریاک و غیره آن را مانند سیگار دود می کردند.
۶ – از چای بنگ دانه نیز بعنوان پایین آورنده ی قند خون ، ضد اسپاسم ، ضد نفخ ، خواب آور ، گشاد کننده ی مردمک چشم ، مسکن و مخدر استفاده می کردند.
۷ – در هومیوپاتی از تنتور این گیاه می توان برای بهبود درد قفسه ی سینه ، قطع قاعدگی ، عفونت چشم ، تب ، نوعی کوری ، التهاب روده ی باریک ، خون دماغ و رفتار جنسی غیر عادی استفاده کرد.
۸ – در هندوستان گاه از برگ گیاه به همراه گنجا و پودر دانه ها برای تسکین دندان درد بصورت سیگار استفاده می کردند.
۹ – در روسیه از مخلوط بنگ دانه ،‌مریم گلی و تاتوره بصورت سیگار برای تسکین آسم استفاده می کردند.
۱۰ – در داستان های عربی ( هزار و یک شب ) از این گیاه یاد شده که با قرار دادن آن بروی آتش نگهبانان را گیج و خواب آلود می کردند.
۱۱- از دانه های گیاه جهت تهیه ی شیاف برای دردهای رحم استفاده می شود.
۱۲- دانه ها دارای خاصیت ضد درد و مخدر هستند و قرن ها مورد استفاده بوده اند . پس از استخراج مواد مخدر دانه ها ، روغن ، صمغ و رزین آن را جدا و استفاده می کنند.
۱۳ – برگ بنگ دانه دور کننده ی موش است.

 

 

  گياه بنگ دانه در ارتفاعات اشكورات:

  گیاهی از تیره بادنجانیان که فقط با تجویز پزشک میتوان از آن استفاده نمود.از دوستان خواهش مي كنم در مورد بنگ دانه حتما قبل از مصرف با پزشك خود مشاوره كنند . با اين خواص آن در ذيل اين نوشتار ذكر مي شود اما از مصرف بي مورد و بدون هماهنگي با پزشكي خوداري كنند . اين گياه همانند گياهان ديگر در اشكورات فراوان است اما اكثر مردم اين گياه را نمي شناسند .

 

 احتیاط :

 

تمام قسمتهای این گیاه سمی است.

 

منابع

--مجله دكتر سلام

-- سايت لاله هاي گزيك

-- بررسي هاي ميداني

.....

تحقيق و گردآوري : اسماعيل اشكور كيايي م 1348 سپارده