بيوگرافي گياه چوشاق يا چوچاق يا زولنگ

با نام علمی زولنگ eryngium campestre
      نام فارسى” شش شاخ” است ، در مازندران به “زولنگ ” و در شهسوار “ششاک ” و رامسر “شوشاخ” گویند که در واقع شش شاخ است. در گیلان آن را چوچاق و یا انارچوقاق و اشكورات هم آنرا چيشاق و يا انار چيشاق می گویند . در زبان عربى “قرصعنه مسدس ” است . ظاهرا برخی آن را بیوه زا نیز می نامند. در داروسازى سنتى ایران به بسیارى از خارهاى دارویى که تعداد آنها از ده گونه بیشتر است ، قرصعنه گویند، ولى هرگاه به طور مطلق به کار می رود مراد همین گیاه معطر است.
      گیاه زولنگ خاردار و از تیره چتریان است، زولنگ گیاهی است چندساله که اغلب به رنگ آبی آسمانی، با پراکندگی در شمال ایران در مناطق جلگه ای از رامسر تا گلوگاه و ارتفاعات میانی البرز در شیب های شمالی قابل رویش است. زولنگ بومی نواحی شمال ایران می باشد. و در مزارع و لبه جویهای اکثر نقاط دنیا از جمله شمال ایران فراوان است این گیاه در جوانی دارای برگ نرم و لطیف و شادابی است که برای مصارف غذایی به کار می رود.

     در هنگام بلوغ دارای خارهای می شود که هر چند پنج شاخه است ولی شش شاخ نامیده می شود. بنابراین گیاه از از گروه خارداران و از تیره چتریان است. داراى برگهاى بزرگ با بریدگی هاى عمیق مى باشد. لبه برگ هاى مضرس و هر لبه به خارى منتهى مى شود و بعلاوه تمام قسمت هاى گیاه حتى گل آن خاردار است .
       برگهاى شش شاخ در بلوغ قهوه اى رنگ و کله قندى بوده ، بوى هویج مى دهد و در بعضى از انواع بیابانى آن تا عمق دو مترى در زمین فرو مى رود. گلهاى آن با این که نوش فراوان دارد، مورد استفاده زنبور عسل نیست . قسمت هاى هوایى گیاه هنگامى که تر و تازه است ، بیش تر مورد استفاده و کاربرد است ؛ زیرا مى توان از آن پخت و پز استفاده کرد به عنوان بهترین سبزى خورشتى به کار گرفت.

ترکیبات :

عمده ترکیبات موجود در زولنگ شامل اسانس‌های مختلفی مانند لیمونن ، آلفا پی نن و اسید فولیک است ، همچنین ریشه گیاه دارای تانن ، قند ساکارز و اسانس زولنگ با بویی مطبوع حدود ۸۸ درصد است. مزاج آن گرم است.

خواص دارویی و درمانی گیاه زولنگ
عبارتند از : این گیاه آرامش‌بخش اعصاب ، محرک قوای جنسی ، بهبود بواسیر ، تسکین دهنده بیماری‌های رماتیسمی و رفع التهابات ، تسکین دهنده دل درد و ریشه آن نیز برای تحلیل ورم‌ها مفید است. آشامیدن جوشانده بیخ شش شاخ با شکر، بادشکن بوده و جهت از بین بردن نفخ و درد پهلو مفید است. ادرار، شیر و عرق را زیاد مى کند و سنگ کلیه و مثانه را ازبین میبرد و براى دلپیچه نافع است . خوردن بیخ آن اشتها و شهوت را زیاد مى کند و پادزهر سموم است . در بیرون راندن خون از سینه مفید است . در علاج کزاز مفید است . علاج استفراغ پی در پی است . ضماد بیخ شش شاخ با آرد جو و برگ کاسنى نرم کننده ورمهاى سخت مى باشد.

 در اشكورات به اين گياه چيچاق مي گويند . معمولاً چوچاق يا چيچاق براي زيتون پروده استفاده شده و بي نهايت آن را خوشمزه مي كند .

این سبزی معطر در شمال به نام های چوچاق یا شوشاق مشهور است که در انواع غذاهای شمالی و ترشی ها ( مرغ ترش با تخم مرغ ( شمالی ) و  خورش مرغ ترش شمالی و دالار یا درار ( نمک سبز شمال ) و خورش سبزی فسنجان یا طلاکوله غورابه ) مورد مصرف داره . این سبزی خیلی به گشنیز شباهت داره .

زيتون پروده با شركت چوچاق
مواد لازم: 

نمک وفلفل قرمز ................................................ به مقدار کافی
     زیتون بدون هسته ................................................ 250 گرم
     سبزی معطر ( نعنا گشنیز چوچاق ) ریز خرد شده ...... 4 ق س
     سیر ..................................................................... 8 حبه
     گردو..................................................................... 100 گرم
     رب انار ترش........................................................ 1/3 پیمانه

طرز تهيه :
گردو و سیر را با غذا ساز کاملا ریز خرد کنید سبزی را اضافه کرده و مخلوط کنید سپس نمک وفلفل وزیتون را با مواد مخلوط کنید حالا رب انار را اضافه و با قاشق کاملابه خورد مواد بدهید.
نکته : در فصل انار از انار ترش وآب آن بجای رب انار استفاده کنید.
چوچاق سبزی محلی است که در شمال کشور بصورت خودرو در دامنه کوهها و باغها می روید .

منابع:

- سايت فر زيست http://farzist.ir/ر

- غذاهاي شماليhttp://shomalfood.blogfa.com/

- بررسي هاي ميداني

....................

تحقيق و گردآوري اسماعيل اشكور كيايي م 1348 سپارده